Περιγραφή: Πολυετής θάμνος μέχρι 1 μ., αρωματικός, πυκνός. Φύλλα ωοειδή-λογχοειδή, πράσινα, με άκρες κυματιστές και τρίχες αδενώδεις που εκκρίνουν μια ρητίνη το αλάδανο. Άνθη 4-6 εκ. μεγάλα, με στεφάνη σε ζωηρό ροδινολιλά χρώμα και κέντρο λευκό, με 5 σέπαλα ωοειδή και 5 πέταλα ελαφρά δίλοβα και ρυτιδωτά.
Βιότοπος: Φρυγανότοποι και μακκία βλάστηση
Η αλαδανιά παράγει κάθε καλοκαίρι πάνω στα μακρόστενα και πράσινα φύλλα της ένα διάφανο υγρό, σαν ιδρώτα, από το οποίο προέρχεται ο αλάδανος μια μαύρη αρωματική ρητίνη.
Ο αλάδανος στην Μινωική Κρήτη:
Ο Ηρόδοτος (Ιστορία ΙΙΙ,12)και όλοι οι μεταγενέστεροι Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς αναφέρουν το λαδανο ή λήδανο, λέξη που προέρχεται από τη σημιτική ladan και σημαίνει το εκκριματώδες φυτό. Ο αλάδανος ήταν το σπουδαιότερο φυτικό προιόν της Κρήτης, το κατεξοχήν κρητικό προιόν το οποίο και εξαγόταν. Οι Μινωίτες χρησιμοποιούσαν τη ρητίνη του σε θυμιάματα, σε θεραπευτικές αλοιφές και για να βάφουν κόκκινα τα αρώματα.
Η συλλογή του αλάδανου:
Ο Διοσκουρίδης μας δίνει μια λεπτομερή περιγραφή του αρχαίου τροπου συλλογής του: ‘
Η έκκριση των φυτών κολλά στα γένια και στα πόδια των τράγων και των κατσικιών όταν βόσκουν και από εκεί μαζεύεται και ζυμώνεται για να πάρει την τελική του μορφή’. Από το μεσαίωνα ως και τη σημερινή εποχή η συλλογή του λαδάνου γίνεται κατά παγκόσμια αποκλειστικότητα με διαφορετικό τρόπο σε μια συγκεκριμένη περιοχή της Κρήτης (Επαρχία Μυλοποτάμου, Δήμος Γεροποτάμου με επίκεντρο το χωριό Σίσσες). Στην περιοχή αυτή υπάρχουν μεγάλες πλαγιές, όπου ευδοκιμούν αποκλειστικά και μόνο αλαδανιές με γαλάζια-μωβ λουλούδια. Οι περιοχές αυτές ονομάζονται αλαδανότοποι.
Στα τέλη περίπου Μαΐου κάθε χρόνο, μόλις αρχίσει η ζέστη του καλοκαιριού, οι αλαδανιές είναι έτοιμες για να αρχίσει η περισυλλογή του αλαδάνου. Οι συλλέκτες του αλάδανου (αλαδανάρηδες) χρησιμοποιούν ένα αργαστήρι, μια κατασκευή από ξύλο που πάνω της έχουν δέσει πλαστικά λουριά.
Μέχρι τις αρχές του 20 αιώνα από τις περιγραφές των «παλιών» Σίσανων, η μορφή του αργαστηριού ήταν όπως περιγράφεται στις περιγραφές των περιηγητών (Joseph Pitton de Tournefort) δηλαδή τα λουριά του κατασκευαζόταν από δέρμα ζώου κομμένο σε στενές λουρίδες.
Χτυπώντας αυτά τα λουριά πάνω στο φυτό, το πλαστικό μαζεύει τον «ιδρώτα» των φύλων.
Ο ιδρώτας αυτός όταν κρυώσει στερεοποιείται και γίνεται μαύρος. Για να μαζευτεί ο αλάδανος πρέπει να κάνει ζέστη και να έχει ηλιοφάνεια. Όταν μαζευτεί ο αλάδανος από ένα φυτό, χρειάζεται μια-δυο μέρες για να ξαναπαρουσιαστεί ο χαρακτηριστικός ιδρώτας, δηλαδή το υγρό της αλαδανιάς που γίνεται αλάδανος.
Η εργασία της περισυλλογής του αλαδάνου είναι πολύ κουραστική και επίπονη, γιατί ο αλαδανάρης πρέπει να ανεβοκατεβαίνει στα βουνά μέσα στη ζέστη και μέσα σε πολύ υψηλή θερμοκρασία. Αφού τελειώσει η περισυλλογή του αλαδάνου και τα γαλάζια λουριά του αργαστηριού, έχουν μαυρίσει, δηλαδή ο ιδρώτας του αγκίσαρου έχει στερεοποιηθεί, τότε πρέπει να βγει από τα λουριά ο αλάδανος.
Γι’ αυτό και οι αλαδανάρηδες αφήνουν τα αργαστήρια, αρκετή ώρα κάτω από τον ήλιο για να μαλακώσει η μαύρη πάστα που βρίσκεται πάνω στα λουριά. Το τελευταίο στάδιο της περισυλλογής του αλαδάνου είναι ο καθαρισμός των λουριών του αργαστηριού. Για να καθαριστούν τα λουριά και να μαζευτεί ο αλάδανος, χρησιμοποιούν το ξυστρί που συνήθως είναι συνδυασμός από δύο μεντεσέδες. Με το ξυστρί σφίγγουν το λουρί και τραβώντας το, μαζεύουν τον αλάδανο.
Όταν περάσει λίγη ώρα το υλικό που έχει μαζευτεί, γίνεται σκληρό. Συνήθως το πλάθουν σε πλάκες όσο είναι ακόμα μαλακό για να είναι ευκολότερη η συσκευασία και αποθήκευσή του. Ένα αργαστήρι μπορεί να μαζέψει γύρω στο ένα κιλό αλάδανο.
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ-ΧΡΗΣΕΙΣ:
Αλλοτε με τη ρητίνη έφτιαχναν θυμίαμα και αλοιφές. Τώρα χρησιμεύει περισσότερο στην παρασκευή αρωμάτων (σαν στερεωτική ουσία), καλλυντικών κρεμών (έχει αντιρυτιδικές ιδιότητες) και σαμπουάν ( δυναμώνει τον θύλακα της τρίχας). Επίσης θεωρείται καταπραυντικό, στυπτικό, θερμαντικό, αντικαταρροικό, αντισπασμωδικό και αποχρεμπτικό. Με τα φύλλα της φτιάχνεται ένα βραστάρι που σταματά τη διάρροια. Η Κρήτη στο παρελθόν έκανε μεγάλη εξαγωγή αλάδανου στην Αίγυπτο και το Σουδάν. Οι γυναίκες στις αραβικές χώρες χρησιμοποιούν τον αλάδανο και για λόγους αισθητικής. Το αραβικό σπίτι που καίει αλάδανο θεωρείται από τα πιο πλούσια. Επίσης χρησιμοποιείται στην παρασκευή του Αγίου Μύρου που φτιάχνεται κάθε 10 χρόνια στο Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης και αποτελεί ένα από τα 40 συστατικά του.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Δεν πρέπει να συγχέεται το λάδανο ή αλάδανος με το λάβδανο το οποίο είναι βάμμα του οπίου.
Το αιθέριο έλαιο του δικτάμου, το λάδι από αλάδανο καθώς και πολλά άλλα αιθέρια έλαια και φυτικά καλλυντικά από κρητικά και άλλα βότανα.
Μανούσος Πεδιαδίτης
Χημικός, ΜΒΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου